Co to jest incydent medyczny?

W naszej współpracy z lekarzami oraz podmiotami udzielającymi świadczeń opieki zdrowotnej bardzo często spotykamy się z nieznajomością tematu związanego z incydentami medycznymi. Problem ten jest z punktu widzenia lekarza o tyle istotny, że z jednej strony nakłada na niego określone obowiązki, a z drugiej strony wiąże jego bierność i brak działania z odpowiedzialnością karną. W świecie, w którym pacjenci są co raz bardziej świadomi swoich praw oraz przepisów prawa, znajomość przepisów regulujących kwestię incydentów medycznych może zadziałać wyłącznie w interesie lekarza. 

Ustawa z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych w sposób jasny i precyzyjny wskazuje, co może zostać uznane za incydent medyczny. Zatem za incydent medyczny może zostać uznane (art. 2 ust. 1 pkt 14 ustawy o wyrobach medycznych):

  1. wadliwe działanie, defekt, pogorszenie właściwości lub działania wyrobu, jak również nieprawidłowość w jego oznakowaniu lub instrukcji używania, które mogą lub mogły doprowadzić do śmierci lub poważnego pogorszenia stanu zdrowia pacjenta lub użytkownika wyrobu, a w przypadku wyrobu medycznego do diagnostyki in vitro  lub wyposażenia wyrobu medycznego do diagnostyki in vitro  – pośrednio także innej osoby, lub
  2. techniczna lub medyczna przyczyna związana z właściwościami lub działaniem wyrobu, która może lub mogła doprowadzić do śmierci lub poważnego pogorszenia stanu zdrowia pacjenta lub użytkownika, a w przypadku wyrobu medycznego do diagnostyki in vitro  lub wyposażenia wyrobu medycznego do diagnostyki in vitro  – pośrednio także innej osoby, i prowadzącą z tego powodu do podjęcia przez wytwórcę zewnętrznych działań korygujących dotyczących bezpieczeństwa.

Jak wynika z treści przytoczonych przepisów incydentem medycznym będzie w szczególności takie wadliwe działanie, defekt, pogorszenie właściwości lub działania wyrobu medycznego, które spowodowało lub mogło spowodować śmierć lub poważne pogorszenie stanu zdrowia pacjenta lub użytkownika wyrobu. Takim incydentem medycznym będzie w szczególności wystąpienie nieprzewidywalnych reakcji organizmu ludzkiego na użycie wyrobu medycznego (takich jak np. strzykawka, implant, wypełniacz), wystąpienie efektów ubocznych, których wystąpienia nie przewidywaliśmy (np. w postaci degradacji tkanek przez zastosowany w medycynie estetycznej wypełniacz lub migracji preparatu do modelowania sylwetki w inne części ciała niż został pierwotnie podany), które doprowadziły lub mogły doprowadzić do śmierci lub poważnego pogorszenia stanu zdrowia pacjenta.

Ustawa definiuje poważne pogorszenie stanu zdrowia jako:

a) chorobę zagrażającą życiu,

b) trwałe osłabienie funkcji organizmu lub trwałe uszkodzenie struktury ciała,

c) stan wymagający interwencji medycznej w celu zapobieżenia stanom określonym w lit. a i b lub

d) śmierć płodu, zagrożenie życia płodu, wrodzoną wadę lub uszkodzenie okołoporodowe,

– w tym także spowodowane pośrednio nieprawidłowymi wynikami badań diagnostycznych otrzymanymi za pomocą wyrobów użytych zgodnie z instrukcjami używania dostarczonymi przez wytwórcę.

Kto ma obowiązek zgłosić incydent medyczny?

Ustawa o wyrobach medycznych wskazuje podmioty, które mają obowiązek raportowania incydentów medycznych prezesowi Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Podmioty te mają obowiązek dokonywać raportowania niezwłocznie, a brak takiego zgłoszenia wiązany jest przez ustawodawcę z sankcją karną.

Jednym z podmiotów, które mają obowiązek zgłoszenia incydentu medycznego jest  świadczeniodawca, który podczas udzielania świadczeń opieki zdrowotnej stwierdził jego wystąpienie. Podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych który np.:

  • podczas zabiegu usuwania żelu do modelowania sylwetki z ciała pacjentki stwierdzi jego migracje lub też degradacje tkanek, co spowodowało poważne pogorszenie stanu zdrowia pacjenta;
  • podczas zabiegu podania pacjentowi toksyny botulinowej stwierdzi poważne pogorszenie stanu zdrowia pacjenta spowodowane wadliwym działaniem substancji,

ma obowiązek dokonania zgłoszenia incydentu wytwórcy preparatu lub jego autoryzowanemu przedstawicielowi, z jednoczesnym przesłaniem kopii zgłoszenia do Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Zgłoszenie to, świadczeniodawca ma obowiązek dokonać niezwłocznie, co oznacza że powinno ono nastąpić bez zbędnej zwłoki, a więc możliwie szybko, w stosownie najkrótszym czasie od jego stwierdzenia. Zgłoszenia incydentu medycznego dokonuje się na formularzu zgłoszenia incydentu medycznego, który jest udostępniany na stronach internetowych Urzędu. Po dokonaniu zgłoszenia wszczynane jest postępowanie, uregulowane w sposób szczegółowy w ustawie po wyrobach medycznych.

Głównym celem omawianych przepisów jest doprowadzenie do sytuacji, w które w sposób prawidłowy monitorowana będzie jakość wyrobów medycznych wprowadzonych do obrotu i sprzedaży na terytorium RP. W sytuacji, w której wyrób medyczny doprowadzi do niekorzystnych skutków dla pacjenta (w postaci ryzyka poważnego pogorszenia jego stanu zdrowia lub śmierci) Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych będzie miał prawo wydać decyzję administracyjną w sprawie poddania szczególnym wymaganiom, zakazania, wstrzymania lub ograniczenia wprowadzania do obrotu, wprowadzania do używania, uruchamiania lub używania tych wyrobów, ich wycofania z obrotu lub z używania albo zobowiązania do podjęcia FSCA lub wydania notatki bezpieczeństwa. Oznacza to, że na skutek działań świadomego świadczeniodawcy produkt niebezpieczny może zostać wycofany z użycia na rynku.

Ustawa pozwala także innym osobom niż wymienione w ustawie na dokonanie zgłoszenia incydentu medycznego – może tego dokonać każda osoba (zarówno pacjent, członek jego rodziny jak i osoba postronna), która powzięła informację o incydencie medycznym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Jest to jednakże uprawnienie tych osób, inaczej niż np. świadczeniodawców, na których nałożony został taki obowiązek, zagrożony sankcją karną. Zgodnie bowiem z art. 102 ust. 1 ustawy kto wbrew obowiązkowi nie zgłasza incydentu medycznego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Podsumowanie

  • każdy lekarz – świadczeniodawca, który podczas udzielania świadczeń zdrowotnych stwierdził wystąpienie incydentu medycznego ma obowiązek jego zgłoszenia;
  • brak zgłoszenia incydentu medycznego przez lekarza może doprowadzić do poniesienia przez niego sankcji karnej;
  • na skutek zgłoszenia Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych może zakazać obrotu i sprzedaży danego produktu, z którym związany jest incydent medyczny;
  • działania podejmowane przez lekarzy – świadczeniodawców w zakresie zgłaszania incydentów medycznych podejmowane są w interesie pacjentów, albowiem mogą zapobiec narażeniu w przyszłości kolejnych pacjentów na ryzyko śmierci lub poważnego pogorszenia stanu zdrowia.