Czy roszczenie wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o wypłatę dywidendy jest roszczeniem o świadczenie okresowe?

Na wstępie niniejszego wpisu należy wskazać na przepisy, które regulują kwestie wypłaty dywidendy na rzecz wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. I tak, zgodnie z treścią art. 191 § 1 k.s.h. „wspólnik ma prawo do udziału w zysku wynikającym z rocznego sprawozdania finansowego i przeznaczonym do podziału uchwałą zgromadzenia wspólników, z uwzględnieniem przepisu art. 195 § 1” (wypłata zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy). Dodatkowo art. 192 k.s.h. stanowi, iż „kwota przeznaczona do podziału między wspólników, nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału. Kwotę tę należy pomniejszyć o niepokryte straty, udziały własne oraz o kwoty, które zgodnie z ustawą lub umową spółki powinny być przekazane z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowy lub rezerwowe”.

Zarówno w praktyce jak i w doktrynie sporny okazał się charakter roszczenia o wypłatę dywidendy w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Część doktryny przyjmuje, iż roszczenie o wypłatę dywidendy przedawnia się po upływie 3 lat (zgodnie z art. 118 k.c.), ponieważ ma charakter okresowy, część doktryny przyjmuje natomiast, iż roszczenie o wypłatę dywidendy nie ma charakteru okresowego, stąd też przedawnia się na zasadach ogólnych, a więc z upływem 10 lat. Wskazana kwestia – w mojej ocenie bardzo istotna z punktu widzenia praktyki korporacyjnej i praktyki prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – rozstała rozstrzygnięta przez Sąd Najwyższy w uchwale podjętej w dniu 18 czerwca 2015 r. (sygn. akt III CZP 31/15). Sąd Najwyższy w podjętej uchwale przyjął – w mojej ocenie w sposób prawidłowy – iż roszczenie wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o wypłatę dywidendy nie jest roszczeniem o świadczenie okresowe, zatem przedawnia z upływem 10 lat. U podstaw wskazanego orzeczenia legły następujące podstawy prawne i faktyczne. 

Aby można było mówić o dywidendzie i jej wypłacie na rzecz wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w pierwszej kolejności konieczne jest wykazanie zysku w bilansie rocznym spółki. Jak wskazał Sąd Najwyższy określa się to mianem elementu obiektywnego, którego następstwem może być powzięcie uchwały wspólników o przeznaczeniu określonej części zysku do podziału i dokonaniu tego podziału między wspólników, stosownie do wielkości udziałów i ich rodzaju, co jest już elementem subiektywnym, zależnym od woli wspólników (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2009 r., sygn. akt II CSK 522/08, oraz z dnia 16 kwietnia 2004 r., sygn. akt I CK 537/03, OSNC 2004, nr 12, poz. 204). Dopiero skonkretyzowanie uprawnienia pod względem jego treści i podmiotu uprawnionego (w postaci uchwały wspólników) stwarza roszczenie wspólnika o wypłatę dywidendy, a więc możliwość domagania się przez niego od spółki wypłaty określonego świadczenia pieniężnego. Nie jest to więc roszczenie o dywidendę, lecz o jej wypłatę, toteż staje się ona wierzytelnością, będącą wyrazem realizacji ogólnego prawa do zysku. Jak się nieraz wskazuje w doktrynie i orzecznictwie, roszczenie o wypłatę dywidendy ma wprawdzie swoje pierwotne źródło w udziałach w spółce, ale na etapie jego realizacji już się od udziałów odrywa i staje wierzytelnością, która może być przedmiotem obrotu, a więc przelewu, potrącenia i zastawu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2000 r., sygn. akt V CKN 1370/00).

Wierzytelność o wypłatę dywidendy powstaje zatem dopiero w przypadku ziszczenia się warunku prawnego (tj. łącznie warunku obiektywnego w postaci wykazania w bilansie spółki zysku i warunku subiektywnego w postaci podjęcia uchwały wspólników o przeznaczeniu określonej części zysku do podziału i dokonaniu tego podziału między wspólników). Wskazane roszczenie o wypłatę dywidendy nie ma zatem charakteru stałego, ani powtarzającego się okresowo, albowiem jest zależne od wyników finansowych spółki (wykazania w rocznym bilansie zysku) oraz podjęcia przez wspólników stosownej uchwały o podziale zysku, co w realiach gospodarczych bardzo często nie ma miejsca, albowiem zysk jest przeznaczany np. na rozwój działalności gospodarczej. Co więcej, nawet w przypadku osiągnięcia przez spółkę zysku, do momentu podjęcia uchwały o wypłacie dywidendy wspólnikom nie przysługuje żadne roszczenie o jej wypłatę. Sąd Najwyższy słusznie podkreślił, iż uchwała o wypłacie dywidendy precyzuje krąg podmiotów uprawnionych do uzyskania wypłaty według dnia dywidendy (art. 193 § 1 i 2 k.s.h.) i wskazuje na jej wysokość, która za dany rok obrotowy może być inna niż za poprzednie lata, w których była przyznana, ze względu na możliwą różną kwotę zysku do podziału i inne grono uprawnionych wspólników. Konkludując, do momentu podjęcia uchwały wspólników dywidenda jest świadczeniem potencjalnym, a roszczenie (będące prawem podmiotowym bezpośrednim) stanowi dopiero wierzytelność do spółki o wypłatę konkretnej kwoty na rzecz konkretnego wspólnika.

Jak wynika zatem z powyższego, dywidenda jest świadczeniem należnym wspólnikowi o samodzielnym, autonomicznym i jednorazowym charakterze. Świadczenie to nie ma charakteru powtarzającego się, nie sposób również ustalić zarówno jego wysokości jak i stałego kręgu osób do niej uprawnionych (zgodnie z art. 193 § 1 k.s.h. uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są wspólnicy, którym udziały przysługiwały w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku; art. 193 § 2. k.s.h. stanowi, iż umowa spółki może upoważniać zgromadzenie wspólników do określenia dnia, według którego ustala się listę wspólników uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy (dzień dywidendy). Nie są zatem spełnione podstawowe warunki prawne, które świadczyłyby o okresowym charakterze roszczenia o wypłatę dywidendy (por. podobnie odnośnie do przesłanek świadczeń okresowych w uzasadnieniu powołanej uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego w sprawie III CZP 42/04).

Podsumowując należy wskazać, iż od strony konstrukcji prawnej roszczenie wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o wypłatę dywidendy stanowi samodzielną, jednorazową wierzytelność przysługującą mu wobec spółki za konkretny rok obrotowy. Wskazana wierzytelność wyraża obowiązek spółki wypłaty na rzecz wspólnika kwoty pieniężnej w wysokości określonej uchwałą wspólników o podziale zysku ( zgodnie z art. 231 § 2 pkt 2 k.s.h.). Dlatego też do roszczenia wspólnika o wypłatę dywidendy znajduje zastosowanie ogólny, dziesięcioletni termin przedawnienia  zgodnie z treścią art. 118 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.